2008 Yılı Vergi Performansından Dolayı Muğla İli Alkışlanmalı
Zor yıldı 2008 yılı. Ardından küresel bir kriz açığa çıktı. Sonraki yıllara, aşılması zor sıkıntı ve olumsuzluklar devrederek çekti gitti. Bu zor yılda, 2008 yılında, vergi gelirlerindeki değişiklikler, Türkiye genelinde ve de Muğla ili özelinde nasıl gerçekleşti merak ettik, inceledik.
İncelememizde, Muğla, Antalya, Kayseri, Konya, Gaziantep, Aydın, Denizli illerini birlikte karşılaştırdık. Bu iller, bir birlerine yakın olmanın yanı sıra Türkiye’nin önemli sanayi ve turizm merkezleridir. Bu illeri birlikte incelediğimizde, gelişmelerin daha kolay anlaşılacağını düşündük.
Vergi gelirlerini üç açıdan incelemeye çalıştık:
1. Tahsil edilmiş vergi gelirlerindeki artış ve azalışlar (vergi artış performansı)
2. Vergi tahsilat oranlarındaki artış ve azalışlar (vergi tahsilat performansı)
3. İllerin vergi gelirleri ile merkezi bütçeden yapılan harcamaların karşılaştırılması (verimlilik performansı)
2008’de İşsizlik oranı % 9,9’dan %13,6’ya çıkarken ekonomik büyüme oranın da ise bir önceki yıla göre %1,1 artış gerçekleşmiştir. İşsizlik Oranı’nın arttığı, ekonomik büyüye hızının gerilediği yılda, yine de vergi gelirlerinde, % 12 düzeyinde bir artış planlanmış, % 9,40 oranında bir artış gerçekleşmiştir. Bu sonuca baktığımızda, birçok açıdan zor bir yıl olan 2008 yılının, maliye bakanlığı çalışanları için de gerçekten zor bir yıl olduğu anlaşılmaktadır.
Evet, krize rağmen, 2008 de Türkiye % 9,40 oranında vergi gelirlerini artırmıştır.
Türkiye derinleşen küresel krize rağmen 2009 yılında da vergi gelirlerinde % 20’lik bir artış gerçekleştirebilir mi?
Nerden çıktı bu % 20’lik artış demeyiniz. Çünkü 2009 bütçesinde, vergi gelirlerimizde % 20 düzeyinde artış öngörülmüştür.
Peşin hükümlü olmayalım dedik. Beklenen düzeyde artış gerçekleşir mi sorusuna hemen yanıt vermedik. Muğla ilinin ve diğer Anadolu kaplanlarının 2008 yılında gerçekleştirdikleri vergi performansı incelemeye çalıştık.
1. Vergi Artış Performansı
2007 yılında en fazla vergi toplayan iller sıralamasında Türkiye 17.’si olan Muğla, 2008 yılında Türkiye 15.’si oldu.
2008 yılında inşaat dibe vururken, turizm karlılığını yitirirken, Muğla % 8,74 oranında ciddi bir vergi artışını gerçekleştirmiştir.
Grafik 1’de en çarpıcı sonuç ise Gaziantep ve Deniz’li illerinin önceki yıla göre vergi gelirlerini % 13 düzeyinde azaltmasıdır. Bu illerde gerçekleşen olumsuz gelişmenin kaynağı tekstil sektörü müdür? Ayrı bir araştırma konusudur.
2008 yılında vergi artışı sağlamış iller, 2009 yılında % 20 artış gösterebilir mi? Son beş yılın vergi gelirlerindeki artışı incelediğimizde turizm devi Antalya ile Muğla, hemen, hemen her yıl ortalama % 21 oranında tahsil edilmiş vergilerini artırmışlardır. Fakat artış eğiliminin son üç yılda sürekli azaldığı gözlenmektedir. 2008 yılında, artış hızının iyice azaldığı açıkça görülmektedir. Diğer Anadolu kaplanlarının ise beklenen vergi artışını sağlayamayacağı grafikte, açıkça gözlenmektedir.
Grafik:1 Bir önceki yıla göre vergi artış oranları(tahsil edilmiş)
2. Vergi Tahsilat Performansı
2008 yılında Türkiye tahsilat ortalaması % 83,56 dır.
Muğla 2006’da % 74, 2007’de % 70, 2008 de ise yine % 70 oranında tahsilat gerçekleştirmiştir. Yıllara göre bir azalış söz konusu olmasına rağmen, vergi tahsilat oranının korunmaya çalışıldığı gözlenmektedir.
Muğla ilinin tahsilat oranını, diğer illerin tahsilat oranları ile karşılaştırdığımızda, Muğla’nın vergi tahsilat performansının iyi olduğu daha açık görülmektedir.
Grafik 2’de görüldüğü gibi diğer illerin de tahsilat oranlarının hiç de yüksek olmadığı, hatta tahsilat performansında Muğla’nın çok gerisinde kaldıklarını görmekteyiz. Muğla ve Antalya gibi turizmin yoğun olduğu bölgelerde, göçebe gibi konup göçen mükellef sayısının yoğun olduğu bölgelerde tahsilat oranın düşüklüğü, olması beklenir bir şeydir. Fakat diğer illerin tahsilat oranlarında ki düşüklük araştırmaya değer bir konudur.
Antalya’nın % 63 oranında, Muğla’ya göre daha kötü bir tahsilat gerçekleştirmesi düşündürücüdür.
Grafik 2 İller bazında vergi tahsilatı oranlarına ilişkin grafik.
2008 yılı itibari ile ele aldığımız iller içinde tahsilat oranında en başarılı il Kayseri’dir. Beyan edilen her 100 TL verginin 73,51 TL tahsil edebilmiştir. Muğla ise Kayseri’nin hemen arkasından, beyan ettiği her 100 TL’nin 71 TL’sini tahsil edebilmiştir. En başarısız il ise % 49,6 ile Gaziantep dir. Gaziantep için 2008 yılının çok kötü bir yıl olduğu çok açık. Vergi gelirleri azalırken aynı zamanda beyan edilen her 100 TL’nin 50 TL’sini tahsil edememiştir.
3. Verimlilik Performansı
Her il, bir vergi merkezi olduğu kadar aynı zamanda bir gider merkezi de olmaktadır ve 2008 yılındaTürkiye’de yalnız 15 il, kendisi için yapılan harcamanın üzerinde, merkezi bütçeye katkı sunmuştur.
2008 yılında, Türkiye’nin 66 ilinde toplanan vergiler, kendilerine yapılan harcamaları karşılamamaktadır. Yalnız 15 il kendileri için yapılan harcamalardan daha fazlasını merkezi bütçeye aktarmaktadır.
Bu çerçevede verimlilik performansına baktığımızda Muğla kendisine yapılan 100 TL harcamaya karşılık merkezi bütçeye 125 TL vermiştir. Antalya ise her 100 TL ye karşılık 150 TL vermiştir.
Grafik 3 verimlilik performansı
Kayseri, Konya, Gaziantep, Aydın, Denizli, giderlerini karşılayamamışlar merkezi bütçeden ayrıca pay almışlar. Bu açıdan baktığımızda da Gaziantep, bırakın vergi gelirlerinde artış sağlamayı, azalış sağlamış, üstelik tahsilat yapamamış, üstelik her 100 TL’lik giderinin ancak 58,71 TL’sini karşılayabilmiş.
Bu sonuçlara birde son beş yıl içinde baktığımızda durumun pek değişmediğini gördük.
Kayseri son beş yılda ortalama olarak giderlerinin % 59’unu karşılayabilmiş. Tarımı, sanayisi ile koskoca Konya, son beş yılda ortalama olarak giderlerinin % 50’sini karşılayabilmiştir. Çok kötü olan bu sonuçların, maliye yetkililerinin dikkatinden kaçmadığını umuyoruz.
2008 yılında, giderlerinden daha fazla vergi toplayan, 15 ilin içinde Muğla 12. sırada Antalya ise 10. sıradadır.
Vergi idaresince, Muğla iline, sürekli, tahsilat oranınız çok düşük, diye baskı yapılmaya çalışılmaktadır. Elde ettiğimiz bu sonuçlar ışığında bu baskıların çok da hak edilmiş olmadığını düşünüyoruz. Vergi artış oranında, vergi tahsilat oranında, gelirlerin giderleri karşılama oranında Muğla, bizce iyi bir performans göstermiştir.
Bu sonuçlardan dolayı, Muğla Gelir İdaresi Başkanlığı personelini ve Muğla ilinde görev yapmakta olan muhasebeci, mali müşavirleri, kutlamak gerektiği düşünmekteyiz.
2008 yılı bütçesinde hedeflenmiş, vergi gelirleri artışı nerede ise sağlanmıştır. Anadolu kaplanlarının düşük performanslarına rağmen, önceki yılı göre % 9,40 artış sağlamış, Türkiye, acaba 2009 yılı bütçesinde hedeflenen % 20’lik vergi artışının nasıl sağlayacaktır.
Dünya derin bir kriz yaşarken, ekonomik büyüme tahminimiz eksi üç buçuk olarak revize edilirken, vergi gelirlerinde bir önceki yıla göre %20 artış gerçekleştirmeye çalışmak pek de mümkün olmayacağı kanısındayız. Ekonomi durma noktasında iken dolaylı ve dolaysız vergilerin artırılması mümkün gözükmemektedir.
Biz bu ortamda; vergi oranlarının azaltılarak, harcamaların artmasına, piyasaların canlanmasına ve böylece hedeflenen vergi gelirlerine ulaşmaya çalışmanın daha doğru olacağı kanısındayız.
Bu yöntemi kolayca test edebiliriz. Otomotiv ve beyaz eşyada ÖTV ve KDV indirimi, satışları, vergi gelirlerini ve istihdamı artırmış mıdır? Kaldıraç etkisi yapıp yapmadığını iyi analiz etmeliyiz. Analiz sonuçları olumlu ise bu tür önlemlerin geliştirilmesi için zaman kaybedilmemesinin faydalı olduğu düşüncesindeyiz.
Vergi oranlarının azaltılması, kayıt dışı ekonominin, kayıt altına alınmasını da kolaylaştıracaktır. Bu gelişmeleri sağlamak, mali müşavirler ile Gelir İdaresi Başkanlığının, kolektif çalışma anlayışının gelişmesine de bağlıdır.
15/05/2009
Bodrum
SMMM Kazım Öztürk